Pieszy szlak czerwony Toruń - Ciechocinek - Nieszawa

Mieszkańcy naszego pięknego i starego grodu nie raz zastanawiali się nad kolorowymi znakami umieszczonymi na zabytkowych budowlach, drzewach, głazach czy słupach trakcji energetycznej. Ten system znaków tworzy szlak turystyczny nazywany w zależności od barwy - szlakiem żółtym, zielonym, czerwonym, niebieskim lub czarnym. Znakowane szlaki turystyczne ułatwiają turystom uprawiającym turystykę kwalifikowaną (wysiłek fizyczny + wartości poznawcze + rekreacja) dotarcie do ciekawych miejscowości, obiektów zabytkowych, rezerwatów i pomników przyrody lub miejsc często przez ludzi zapomnianych a znanych pod nazwą obiektów krajoznawczych. Niniejszy folder został wydany przez Oddział Miejski Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego im. Mariana Sydowa w Toruniu. Jest to już drugie wydanie, poprawione, uaktualnione oraz w zmienionej szacie graficznej wzbogaconej o zdjęcia. Szlak czerwony im. Stanisława Noakowskiego rozpoczyna się przy BORT - PTTK na placu Rapackiego 2 i przebiega na trasie o długości 41 km. Szlak kończy się w Nieszawie przy placu Kazimierza Jagiellończyka. Na niektórych odcinkach przebiega równolegle z czerwonym szlakiem rowerowym, który został uroczyście zainaugurowany w 2004 roku. Zapraszamy na wędrówkę

0,0 km Toruń (BORT – PTTK przy placu Rapackiego 2) - Miasto będące od 1999 roku stolicą samorządową woj. kujawsko-pomorskiego, liczące 206 tysięcy mieszkańców i leżące nad rzekami Wisłą i Drwęcą. Od 1992 roku siedziba biskupa diecezji toruńskiej. Miasto o bogatych tradycjach i historii, licznych zabytkach i atrakcjach turystycznych. Prawa miejskie Toruń otrzymał w 1233 roku i dzięki swojemu dogodnemu położeniu komunikacyjnemu stał się w szybkim czasie miastem dużym, pięknym i bogatym. W średniowieczu należał do związku miast hanzcatyckich tzw. Hanzy. Po wojnie z Krzyżakami w 1411 roku został w Toruniu podpisany I pokój toruński. Wojna trzynastoletnia, którą zapoczątkowano w 3454 roku zdobyciem i zniszczeniem zamku krzyżackiego przez mieszczan, miała także swój epilog w Toruniu, bowiem w 1466 roku podpisano tu II pokój toruński. W XVII wieku wskutek wojen szwedzkich nastąpił stopniowy upadek znaczenia miasta. W latach zaboru miasto włączono do państwa pruskiego a jego ogromne latyfundia ziemskie skonfiskowano. W 1920 roku oddziały wojska polskiego pod dowództwem płk Skrzyńskiego przyniosły niepodległość i niezależność. We wrześniu 1939 roku okupant hitlerowski przerwał rozwój miasta wprowadzając eksterminację i terror hitlerowski wobec torunian. II wojna światowa dla mieszkańców miasta zakończyła się w dniu 1 II 1945 roku. Obecnie Toruń jest dużym centrum naukowym, kulturalnym i turystycznym. Posiada Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Wyższe Seminarium Duchowne im ks. S. Frelichowskiego oraz Centrum Szkolenia Artylerii i Uzbrojenia im. gen. Józefa Bema. Miasto jest chętnie odwiedzane przez turystów, którym zapewnia niepowtarzalny klimat, gościnną atmosferę oraz przepiękne zabytki z przeszłości tj. katedra św. Janów, kościół NMP, kościół Św. Jakuba, ratusz staromiejski, kamienica „Pod Gwiazdą", Dom Kopernika, zespół średniowiecznych murów obronnych łącznie z Krzywą Wieżą, ruiny zamków: Dybów i krzyżackiego oraz szereg spichlerzy, pałaców i kamienic. Bardzo dużą atrakcją na skalę europejską są XIX wieczne pruskie fortyfikacje „Festung Thora" - Twierdza Toruń, które okalają miasto pierścieniem o średnicy 3-4 km od centrum. Patrz folder nr 20 - szlak Twierdzy Toruń. Od 1997 roku Toruń znajduje się na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO.
0,4 km Toruń (most drogowy im. Józefa Piłsudskiego) - został uroczyście otwarty f 1 XI1934 roku. Jego pierwotna konstrukcja pochodzi z lat 1907-1910 z Opalenia pod Kwidzynem, gdzie służył za przeprawę przez Wisłę. Rozbiórki mostu w Opaleniu dokonano w łatach 1928-1929, stopniowo przekazując jego elementy na budowę do Torunia. Budowę mostu w Toruniu rozpoczęto w 1928 roku od pracy przy przyczółkach i filarach.

3,8 km Rudak - obecnie dzielnica Torunia, dawniej wieś wzmiankowana w 1340 roku jako Rodecke w dokumencie komtura krzyżackiego Heinricha Zengera, który sprzedał pewną część ziemi niejakiemu Hermannowi Gerunge. Rudak do połowy XV wieku podobnie jak i sąsiadujące wioski czynszowe: Gosorzyn, Stawki Małe, Stawki Duże, oraz Piaski należał do komturstwa nieszawskiego. W 1661 roku jest wymieniona karczma, która znajdowała się na gruntach wsi Rudak i Gosorzyn, a którą prowadził Jan Baron. Od początku XVII wieku wieś była systematycznie zasiedlana osadnikami olenderskimi. W 1885 roku obszar wsi obejmował łącznie 812 ha, w tym aż 142 ha lasu Występujące tu duże pokłady iłów plioceńskich zwanych pstrymi stanowił; doskonały surowiec dla zakładów ceramicznych (cegielni), które funkcjonowały tu od średniowiecza. Ciekawostki krajoznawcze: kościół pw. Opatrzność Bożej, wzniesiony w latach 1902-1909 jako ewangelicki; dawna pastorówka obecnie plebania z lat 1902-1909; ruiny Fortu Kolejowego (Eisenbalinfort z lat 1863-1866, wzniesionego na planie sześcioboku; cmentarz ewangelicki przy ul. Rudackiej z połowy XIX wieku. Pomniki przyrody: przy ul. Lipnowskiej, pomiędzy wyrobiskiem a Fortem XV - głaz narzutowy o obwodzie 12,5 metra; przy ul. Rudackiej 45/60 - skupienie 6 dębów szypułkowych o obwodzie 253-379 cm i wysokości 21-23 m; przy ul. Rudackiej, obok cmentarza ewangelickiego dąb szypułkowy o obwodzie 566 cm i wysokości 20 m. Dojazd MZK.

10,0 km Czerniewice - obecnie dzielnica Torunia, w średniowieczu majątek rycerski. W 1667 roku majątek szlachecki znajdujący się w rękach Mikołaja Tulibowskiego. W 1738 roku majątek należał do Augusta Gąsiorowskiego, a później Klemensa Łempickiego. Od 1874 roku majątek przeszedł do Modrzejewskich. W 1862 roku przez teren majątku została przeprowadzona linia kolejowa: Bydgoszcz-Włocławek. Pod koniec XIX wieku (w 1895 r.) na terenie dóbr Czemiewice odkryto źródła wód mineralnych (solanki jodowo-bromowe o mniejszym stężeniu niż solanka ciechocińska). Umożliwiło to otwarcie w okresie międzywojennym małego uzdrowiska dla kilkunastu kuracjuszy. Zakład powstał z inicjatywy właściciela majątku Józefa Modrzejewskiego, w sąsiedztwie lasów iglastych porastających tereny wydmowe. Po wojnie ze źródła wód produkowano w Czerniewicach bardzo smaczną lekko słoną wodę mineralni pod nazwą „Czemiewicka". Ciekawostki krajoznawcze: resztki parku dworskiego, krajobrazowego z połowy XIX wieku. Dojazd MZK, PKP, PKS.

13,4 km Brzoza (Toruńska) - wieś. W 2 połowie XII wieku okolice Brzóz; należały do Sasina Januszowica. Do czasu rozbiorów wieś należała do klucz; raciąskiego dóbr biskupów włocławskich. W 1737 roku biskup Krzysztof Szembek osadził w Brzozie osadników olenderskich a kolejny biskup Józc Rybiński przedłużył im kontrakt osadniczy. W 1807 roku dobra raciąskie wraz z Brzozą zostały nadane przez Napoleona - francuskiemu marszałkowi Soull. Kolejny władca car Aleksander I w 1813 roku przyłączył donację raciąską do Skarbu Królestwa Polskiego. W 1862 roku przy Brzozie została przeprowadzona linia kolejowa: Bydgoszcz-Włocławek. Między stacjami kolejowymi Otłoczyn-Brzoza (Toruńska) w dniu 19 VIII 1980 roku wydarzyła się największa w kraju katastrofa kolejowa. W miejscu tragedii znajduje się pomnik z symbolicznym odcinkiem toru kolejowego i tabliczkami z nazwiskami ofiar. Ciekawostki krajoznawcze: w Brzozie mieszkał do swojej śmierci znany archeolog Bonifacy Zielonka; obok szosy Toruń-Włocławek cmentarz ewangelicki z 2 polowy XIX wieku z kilkoma tumbami; przez wieś prowadzi stary trakt toruńsko-warszawski. Dojazd PKP, PKS.
16,9 km Karczemka - mała wieś z zabudowaniami leśnictwa Karczemka. Osada powstała na początku XIX wieku obok istniejącej karczmy. W 1874 roku osada nazywała się Karschau i była zamieszkana przez 17 mieszkańców. Poniżej miejscowości znajduje się kilka oczek wodnych - pozostałości po starorzeczu Wisły.

20,5 km Otłoczyn - wieś. W połowie XII wieku okolica należała do Sasina I Januszowica, po którym dziedziczy syn Gedko (w latach 1206-1226 biskup płocki). Gedko dokonał zamiany Otłoczyna na wieś „Latowicz". Następnie wieś jako posag trafiła do klasztoru norbertanek w Strzelnie, potem od 1215 roku, aż do okresu rozbiorowego znajdowała się w rękach biskupów włocławskich. W 1788 roku biskup Józef Rybiński osiedlił we wsi grupę 10 osadników olenderskich. Ciekawostki krajoznawcze: kościół paraf. pw. Najświętszego Serca Jezusa, zbudowany w latach 1901-1902 jako ewangelicki w stylu neogotyckim; dawny cmentarz ewangelicki z początku XX wieku, po wojnie rekatolizowany; budynek dworca PKP z 1860 r. Nad Tążyną młyn Kuta z przełomu XIX i XX wieku oraz schrony niemieckie z 1944 roku. Dojazd PKP, PKS.
22,0 km Tążyna - rzeczka, lewy dopływ Wisły. W okresie rozbiorowym rzeczka tworzyła naturalną granicę pomiędzy zaborami: pruskim i rosyjskim. Obok Tążyny ciągnie się wiślany wał przeciwpowodziowy.

24,0 km Wołuszewo - wieś. Wzmiankowana w 2 połowie XVI wieku jako własność Niemojewskich. W 1790 roku do Wołuszewa należały dwa młyny wodne oraz karczma. W końcu XVIII wieku osiedlono tu osadników olenderskich. W pierwszej połowie XIX wieku część Wołuszewa została wchłonięta przez rozwijający się Ciechocinek i uzdrowisko, Na części tej założona została plantacja krzewów tarniny, które następnie były wykorzystane w tężniach.

27,0 km Ciechocinek - miasto uzdrowiskowe. Dzieje miasta związane są z grodem obronnym w Słońsku nad Wisłą, na obszarze zajmowanym przez dzisiejsze miasto Ciechocinek. W najstarszej wzmiance o Ciechocinku 1466 roku występuje on pod nazwą Czechoczino. Za czasów króla Stanisława Augusta po zajęciu żup solnych w Bochni i Wieliczce przez Austriaków, przypomniano sobie o istnieniu nadwiślańskich salin w okolicy Słońska. Pierwsze wiercenia na terenie Ciechocinka i Raciążka rozpoczęto w 1791 roku opierając się na uchwale Sejmu Czteroletniego. Prace poszukiwawcze złóż solanki prowadzili w latach 1798-1801 Prusacy. Systematyczny rozwój kurortu następował od 1823 roku. Pierwsze 2 tężnie i warzelnię soli zbudowano w latach 1824-1833. Do upowszechnienia uzdrowiska w znacznej mierze przyczynił się dr Roman Ignatowski, który był pierwszym lekarzem zakładu wód mineralnych w latach 1845-1881. Doniosły i skuteczny wpływ na rozwój Ciechocinka wiązał się z uruchomieniem w 1867 roku linii kolejowej z Ciechocinka do Trojanowa (Aleksandrów Kujawski). Ciechocinek prawa miejskie uzyskał w 1916 roku. Ciekawostki krajoznawcze: kościół parafialny pw. św. Piotra i Pawła z lat 1873-1884, neogotycki; Park Tężniowy założony w 1908 roku z trzema tężniami z lat 1824-1859 według projektu Jakuba Graffa o łącznej długości 1741 metrów - zabytek techniki; zespół uzdrowiskowy (pensjonaty, łazienki, pijalnia wód, parki i warzelnia soli); w centrum miasta źródło solanki, którego odwiert na głębokości 409 metrów wykonano w 1911 roku tzw. Grzybek; cerkiew prawosławna św. Michała Archanioła, drewniana z 1894 roku a także w pobliżu III tężni - zanikające stanowiska roślin słonolubnych - haliofitów, na terenie dawnego rezerwatu przyrody „Ciechocinek", utworzonego w 1954 roku na fragmencie łąki. Dojazd PKP, PKS.

32,0 km Raciążek - wieś. Wzmiankowana w 1065 w tzw. falsyfikacie mogileńskim. W 1250 roku wieś należała do biskupów kujawskich, którą w swym | dokumencie wymienił książę kujawski łęczycki Kazimierz. Raciążek przez cały okres przynależności do biskupów do 1772 roku był głównym ośrodkiem tzw. klucza raciąskiego ziemskich posiadłości biskupstwa kujawskiego. Oprócz Raciążka w kluczu raciąskim znajdowały się: Brzoza, Siarzewo, Chlewiska, Straszewo, Turzno, Mleczkowo, Przybysław, Podole, Brzeźno, Niestuszewo, Dąbrowa oraz Tupadły. | W 1253 roku w Raciążku została zawarta koalicja pomiędzy biskupem I kujawskim Wolimirem a księciem I pomorskim Świętopełkiem przeciwko 1 Krzyżakom. W 2 połowic XIII wieku wzrosło znaczenie Raciążka czego dowodem był wydany w 1317 roku przez biskupa kujawskiego Gerwarda przywilej na lokację miasta. Wojna toczona ówcześnie przez Władysława Łokietka z Krzyżakami o odzyskanie Pomorza spowodowała, że ośrodek dóbr biskupich znalazł się w centrum wydarzeń. W 1329 roku miasteczko zostało zdobyte, złupione i spalone przez Krzyżaków. Rok później sytuacja powtórzyła się z tą różnicą, że gród był przez Krzyżaków okupowany. Po układzie biskupa Mikołaja z Gołańczy z Krzyżakami - Raciążek powrócił do biskupów. W połowie XIV wieku biskup Maciej rozpoczął wznoszenie monumentalnych budowli na Kujawach m.in. zamków biskupich we Włocławku i Raciążku oraz katedry we Włocławku. W 1375 roku awanturniczy książę gniewkowski Władysław Biały oblegał biskupi zamek w Raciążku lecz nie zdobył go. Od tego czasu zamek nie był już areną dla działań wojennych a stał się liczącym centrum politycznym Królestwa Polskiego.
W 1388 roku przebywał w Raciążku król Władysław Jagiełło, podobnie było w 1402 i 1404 roku, kiedy rozstrzygał sprawy ziemi dobrzyńskiej oraz Żmudzi. W 1410 roku na zamku spotkali się Władysław Jagiełło oraz wielki mistrz krzyżacki Henryk von Plauen, których pobyt szeroko opisał Jan Długosz w „Annalcs seu cronicae incliti Regni Poloniae". Po 1466 roku Raciążek stał się podwłocławską rezydencją biskupią. W 1789 roku zsekularyzowaną ekonomię raciąską wydzierżawiono na okres 15 lat. W 1807 roku cesarz Napoleon Bona¬parte rozkazem przekazał dobra raciąskie marszałkowi Soult, księciu Dalmacji. Po przegranej kampanii napoleońskiej w 1813 roku car Aleksander I przyłączył dobra do Skarbu Królestwa Polskiego. W 1867 roku Raciążek utracił prawa miejskie. Ciekawostki krajoznawcze: kościół parafialny pw. Wszystkich Świętych i św. Hieronima, ufundowany przez biskupa Hieronima Rozdrażewskiego w latach 1597-1612, renesansowy a w muzeum parafialnym oprócz ciekawych zbiorów znajduje się ornat-haftowany według legendy-przez królową Jadwigę; ruiny zamku biskupów kujawskich, zbudowanego przez biskupa Macieja z Gołańczy w latach 1330-1340. W 1358 roku biskup Maciej podejmował na zamku króla Kazimierza Wielkiego przybyłego dla załatwienia sporu trwającego pomiędzy księciem Ziemowitem a biskupem poznańskim Janem. Po zniszczeniach w czasie wojen szwedzkich zamek został przebudowany przez biskupa Krzysztofa Szembeka na rezydencję pałacową. Po sekularyzacji dóbr kościelnych w XVIII wieku pałac zaczął podupadać a w połowie XIX wieku doszło do częściowej rozbiórki. Mury zamku - pałacu są zabezpieczone w formie trwałej ruiny. Dojazd PKS.

34,0 km Podole - niewielka wieś na skraju wysoczyzny kujawskiej. W 2 połowie XVI w. wymieniony był folwark Podole jako własność miasta Raciążka. W 1976 roku cześć wsi przyłączono do Ciechocinka.

36,0 km Siarzewo - wieś. W 2 połowie XVI w. była wymieniona osada Psarzewo alias Psiarzewo należąca do biskupów włocławskich w kluczu raciąskim. W 1730 roku biskup Szembek wydzierżawił część wsi osadnikom olenderskim. W 1742 roku osada była dzierżawiona przez braci Niemojewskich. W1976 roku część wsi włączono do Ciechocinka.

38,5 km Dymiec - obecnie część Nieszawy. W 1343 roku była to wieś leżąca w obrębie księstwa gniewkowskiego. W 1460 roku folwark Dymiec został przekazany przez króla Kazimierza Jagiellończyka translokowanej spod Torunia Nieszawie na własność. W 1778 roku Nieszawa sprzedała folwark staroście Sokołowskiemu, jednak od 1783 roku ponownie Dymiec jest jej własnością. W 1827 roku doliczono się w Dymcu 41 mieszkańców, którzy zamieszkiwali 10 domów.

41,0 km Nieszawa - miasto położone nad Wisłą, liczące ponad 2 tysiące mieszkańców. W obecnym miejscu znajduje się od lat 1460-1462 i jest to trzecia lokalizacja miasta. Pierwsza lokacja miała miejsce w Małej Nieszawce. Druga obok zamku „Dybów" naprzeciwko Torunia, Pierwszą osadę zlikwidowali Krzyżacy na skutek pokoju memeńskiego z 1422 roku, drugą król Kazimierz Jagiellończyk w okresie wojny trzynastoletniej. Pomoc finansowa i materialna udzielona królowi podczas działań wojennych przez torunian przypieczętowała los miasteczka. Mieszczanie toruńscy wymogli bowiem na królu decyzję o przeniesieniu konkurencyjnej osady handlowej w górę Wisły. Została ona lokowana w miejscu innej osady nadwiślańskiej o nazwie Roskydalino. W akcie lokującym król Kazimierz potwierdził mieszkańcom wcześniej nadane przywileje i prawa; nadto miasto i jego mieszkańcy otrzymali tytułem rekompensaty szereg zwolnień z podatków. Nieszawa jako miasto królewskie została od 1489 roku siedzibą starosty niegrodowego. Starostami m.in. byli: Kościeleccy, Działyńscy, Plichtowie oraz Potoccy. Na przełomie XVI i XVII wieku miasto przeżywało największy rozkwit gospodarczy i ekonomiczny, głównie dzięki handlu zbożem. Kwitnące miasto zostało zniszczone podczas „potopu szwedzkiego" w latach 1655-1660. Dodatkowo w 1662 roku mieszkańców nawiedziła zaraza. Plaga pożarów, która dotknęła Nieszawę na przełomie XVII i XVIII wieku zapoczątkowała stopniowy upadek miasta, dodatkowo pogłębiony recesją w handlu zbożem. W 1789 roku w miasteczku było 703 mieszkańców. W wyniku rozbiorów w 1793 roku miasteczko znalazło się na terytorium zaboru pruskiego. Od 1816 roku po upadku Księstwa Warszawskiego Nieszawa znalazła się w zaborze rosyjskim. W latach 1831 oraz 1841 mieszkańców miasteczka i okolicy nawiedziły epidemie cholery. Obok Nieszawy w 1862 roku przeprowadzono linię Kolei Nadwiślańskiej ze stacją w Wagańcu. Pod koniec XIX wieku intensywnie pracował port rzeczny nad Wisłą, który rocznie przyjmował około 3 tysięcy statków wiślanych, głównie ze zbożem. Flisacy natomiast spławiali rzeką ogromne ilości drewna. W dniu 26 marca 1867 roku urodził się w Nieszawie Stanisław Noakowski, przyszły rysownik, malarz, architekt. Ciekawostki krajoznawcze: ratusz z 1821 roku; Muzeum Biograficzne Stanisława Noakowskiego, kościół pw. św. Jadwigi, wzniesiony w latach 1460 -1468 gotycki; budynek plebani (dworek ) z 1848 roku, w którym przyszedł na świat Noakowski; kościół i klasztor franciszkanów z pierwszej połowy XVII wieku; fundamenty kościoła ewangelickiego z końca XIX wieku oraz zespół budynków klasycy stycznych z pierwszej połowy XIX | wieku, dawnego folwarku klasztornego i komory celnej. Dojazd PKS lub PKP (stacja PKP Nieszawa-Waganiec) odległa o 4 km. Niewątpliwą atrakcją  Nieszawy jest prom rzeczny przez Wisłę, kursujący w okresie sezonu turystycznego.
 

Żródło: "Informator: Szlak czerwony Toruń - Ciechocinek - Nieszawa"
autor: Henryk Miłoszewski, Oddział Miejski PTTK w Toruniu