Teatr Letni

TEATR LETNI W CIECHOCINKU

JEDEN Z TRZECH W EUROPIE

         Spośród licznych atrakcji Ciechocinka na uwagę zasługuje XIX-wieczny Teatr Letni usytuowany przy ulicy Mikołaja Kopernika. Zbudowany został w stylu secesji szwajcarskiej w 1891 roku według projektu architekta Adolfa Wilhelma Schimmelpfenniga na zlecenie uzdrowiska. Budowa trwała krótko, bo zaledwie rok. Drewniany budynek posiadał pierwotnie 240 miejsc i sześć lóż. W 1901 roku rozbudowano scenę, wykorzystując dawne murowane stajnie rosyjskie. Widownię uzupełniono balkonem i dwiema lożami. Warszawskie Teatry Rządowe przekazały teatrowi zapasy używanych dekoracji i foteli.

         Budowniczy teatru letniego w Ciechocinku – Adolf Wilhelm Schimmelpfennig urodził się w Płocku 26 grudnia1833 roku w luterańskiej rodzinie o holenderskich korzeniach jako najmłodszy z trzech synów. Jego ojciec Jan Wilhelm był nadrachmistrzem w Wydziale Skarbowym Komisji Województwa Płockiego, a matką  Karolina z Bironów. Adolf ukończył gimnazjum klasyczne w Płocku i Szkołę Sztuk Pięknych w Warszawie. Po studiach zamieszkał w Warszawie przy ulicy Smolnej i rozpoczął pracę jako aplikant budowniczy Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych pod kierunkiem Władysława Marconiego, syna Henryka. Krótko studiował również we Włoszech. Po powrocie 2 lipca 1861 roku złożył egzamin przed Radą Budowniczą i otrzymał patent budowniczego II klasy. W 1865 roku wziął ślub w obrządku rzymskokatolickim z  Walerią z Klickich, córką bratanka generała Napoleońskiego Stanisława Klickiego. Był członkiem Komitetu Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, publikował artykuły fachowe. Po 1870 roku osiadł na prowincji. Zmarł 29 lipca 1896 roku w Warszawie. Pochowany jest na Powązkach. Miał syna i córki.

         Jego ważniejsze dzieła to: dworzec kolejowy fabryczny w Łodzi, dworce w Radomiu i Koluszkach, pałac w Krasnem dla Elizy z Branickich Krasińskiej. Projektował też domy mieszkalne  (dziś nieistniejące) w Warszawie przy Nowym Świecie i Chmielnej,  kościoły i dwory.

         Styl szwajcarski charakterystyczny dla drewnianej architektury ogrodowej dotarł do Polski w trzecim ćwierćwieczu XIX wieku. Wzorem był dom góralski, niski o dwuspadowym dachu, z wysuniętymi szeroko okapami. Następnie uzupełniony tarasami, balustradami zewnętrznych schodów, nadwieszonymi łukami i ozdobnymi kratownicami, wycinanymi w deskach elementami ażurowymi. Styl ten zaczął wkraczać do miejscowości uzdrowiskowych jako obowiązujący kanon „kurortowy”. Budowano w tym stylu wille, pensjonaty i teatry ogródkowe.

         Od połowy XIX wieku zaczęli licznie przyjeżdżać do uzdrowiska Ciechocinek w celach leczniczych, a także wypoczynkowych kuracjusze i letnicy, oczekując rozmaitych atrakcji, m.in. teatralnych. Wiadomo, że już   w 1839 roku sezon letni spędzało w Ciechocinku towarzystwo Jana Szymkajły. Toteż właściciele kurortu  postanowili jako dodatkową atrakcję tej miejscowości uruchomić teatr. Początkowo przedstawienia odbywały się w prowizorycznym budynku postawionym w 1867roku, w którym po 10 latach przeprowadzono generalny remont. Nowy, większy otwarty  w 1891 roku, mógł pomieścić widzów w 240 krzesłach parterowych i sześciu lożach. Po przebudowie w 1901 roku sala miała już 285 miejsc, a obecnie z dostawkami nawet 323.

         O możliwość występów na scenie uzdrowiska ubiegały się prowincjonalne zespoły, jak i artyści renomowanych teatrów stałych. W latach 1860–1870 często występowało tu towarzystwo Pawła Ratajewicza, później zespół braci Sarnowskich, czy artyści Felicjana Felińskiego, a w 1885 roku występowało towarzystwo Juliana Grabińskiego.

         Nowy teatr  cieszył się wśród aktorów dużą popularnością, m.in. dlatego, że jedna z tras wędrówek trup teatralnych wiodła na sezon letni z różnych miast Królestwa Polskiego do Ciechocinka, najczęściej bezpośrednio z Płocka, który miał stały budynek od 1812 roku lub z  Włocławka, gdzie już w 1833 roku istniała prowizoryczna sala teatralna w jednej z kamienic, a od 1866 roku w nowo wybudowanym Hotelu Warszawskim. Ciechocinek  był jedynym miastem uzdrowiskowym w tej części Królestwa. Nieco dalej położony Inowrocław należał do zaboru pruskiego, a więc był poza granicą. Przyjazd tam wymagał pozwolenia władz i paszportu. Ciągnęli więc ten swój „wóz Tespisa” na występy do  Ciechocinka, nierzadko borykając się z biedą, walcząc o byt, ale uparcie krzewiąc obyczaj i mowę polską , a teatr ich był „przybytkiem w służbie sprawy narodowej i polskości”.

          Bezpośrednio z Płocka po sezonie zimowym dotarły tu zespoły Juliana Myszkowskiego, Henryka Czarneckiego, Czesława Wiśniewskiego, Jana Pilawy-Czesławskiego, Romualda Betchera i wiele innych. Wystawiano opery, operetki i komedie, ale sięgano też po repertuar ambitniejszy, jak Wesele Wyspiańskiego, Upiory Ibsena czy Ojca Strindberga. W okresie międzywojennym obok wieczorów pełnospektaklowych prezentowano coraz częściej składanki kabaretowe, „bukiety” dramatyczne i koncerty. Ciechocinek bowiem domagał się obok powagi także repertuaru lekkiego, zapewniającego przyjemną rozrywkę.

         W okresie międzywojennym, jak czytamy w przewodniku „Spacerkiem po Ciechocinku”,  w sezonie letnim występowali tu m.in.: Stanisława Wysocka, Stefan Jaracz, Juliusz Osterwa. Gościł także kabaret „Qui pro quo” z Mirą Zimińską czy Chór Dana z Mieczysławem Foggiem.

         Po II wojnie światowej teatr ciechociński podupadał. W latach pięćdziesiątych XX wieku przedstawiał już stan opłakany. Niemniej koncerty odbywały się nadal. Występowali na tej scenie, jak pisze Wanda Wasicka,  m.in.: Nina Andrycz, Maria Fołtyn, Irena Eichlerówna, Adolf Dymsza, Bogna Sokorska, Antonina Kawecka, Michał Szopski, Mieczysława Ćwiklińska. Maria Fołtyn wyznała, że od początku ten teatr pokochała, „bo miał charakter i znakomitą akustykę”. Ze względu na zły stan został zamknięty w latach siedemdziesiątych. Myślano nawet o jego rozbiórce. Uratowany został m.in. dzięki Jerzemu Waldorfowi, który był wielokrotnym gościem uzdrowiska, a przede wszystkimi inicjatorem zbiórki pieniężnej na odbudowę teatru. W 1984 roku budynek został wpisany do rejestru zabytków. Odrestaurowany w 1998 roku, pełni funkcję jak pierwotnie. Jest jednym z trzech tego typu obiektów w Europie, a jedynym w Polsce.

         Dziś budynek znalazł się w ruchliwym miejscu, nie ma przed nim widocznej na widokówkach z lat 1900–1910 fontanny z Jasiem i Małgosią, która prawdopodobnie około 1927 roku został przeniesiona do parku. Za to na skwerze przed teatrem stoi rzeźba z brązu według projektu Roberta Sobocińskiego z Poznania, przedstawiająca  Jerzego Waldorfa, dzięki któremu teatr znów „zaprasza w swoje progi”,  z jego nieodłącznym jamnikiem Puzonem.

                            Barbara KONARSKA-PABINIAK                                              

Artykuł napisany m.in. na podstawie: Teatr polski w latach 1890–1918. Pod red. T. Siverta, t. IV, Warszawa 1988; B. Konarska-Pabiniak, Teatry prowincjonalne w Królestwie Polskim (1863–1914), Płock 2006; tejże Repertuar teatru w Płocku  1808–1939, Warszawa 1982; A. Nocna, Spacerkiem po Ciechocinku. Przewodnik, Ciechocinek 2016; W. Wasicka, Przybytek Melpomeny, w: „Uzdrowisko Ciechocinek”. Wydanie jubileuszowe, Ciechocinek 2016.

Pisownia nazwiska Adolfa Wilhelma Schimmelpfenniga, budowniczego teatru letniego w Ciechocinku i data urodzenia 26 grudnia1833 roku, autorka ustaliła na podstawie aktu urodzenia znajdującego się w Archiwum Państwowym w Płocku. Dotychczas podawana data urodzenia jest błędna, dotyczyła dokonania wpisu do metryki z 8 lutego 1834 roku..

Mapa